Memoires van een lobbyist in Afrika

In 2022 verscheen het collectieve werk van een groep historici en journalisten over de invloed van de Fransen in Afrika tussen 1945 en 2020: L’empire qui ne veut pas mourir. Une histoire de la Françafrique. En deze maand verschenen de memoires van de Frans – Libanese lobbyist Robert Bougri: “Ils savaient que je sais tout”. Een aanvulling op de reeds bekende feiten met meer en onbekende details over corruptie in de Franse politiek. Jacques Chirac (1932-2019) won dankzij Afrikaanse donaties ter waarde van tien miljoen dollars. Marokko komt in de memoires voor als handlanger van dictators.

Hassan II stuurde speciale eenheden om Afrikaanse dictators in het zadel te helpen. Die werden door de communisten met revolutionair geweld bedreigd. Dezelfde communisten die Polisario in Zuid-Marokko hielpen in hun oorlog om de onafhankelijkheid van de Westelijke Sahara. Dertig duizend Marokkanen, militairen en burgers, werden tussen 1976 en 1990 gedood. Het geweld van de communisten hield op na de voltooiing van de 2.700 km lange veiligheidsmuur.

Niet alle interventies van Hassan II waren succesvol. De communisten in Benin konden een staatsgreep plegen ondanks de inzet van Marokkaanse troepen. Hassan II had meer succes in landen als Gabon van Omar Bongo, liefkozend Papa genoemd door de Fransen. Dat gaat ten koste van het imago van het land. De huidige koning van Marokko werd afgelopen jaar in Parijs het mikpunt van Afrikaanse demonstranten die hem beschouwen als een handlanger van een dictator. In Rabat hebben Afrikaanse migranten de ambassade van Gabon bestormd. Kort hierna stortte het regime Bongo in na decennia aan de macht te zijn geweest.

Omar Bongo was veruit de meest gulle Afrikaanse geldschieter. Hij betaalde de maandelijkse huur van 7.500 euro (in geld van nu) voor het gebouw van de politieke formatie RPR gevestigd in Parijs aan Avenue de Montaigne. Ook socialisten, nationalisten en zelfs communisten kregen geld van Papa om campagne te voeren.

Hij betaalde ook de vluchten en verblijfskosten van ambtenaren, ministers, politici, … ook als ze buiten Afrika reizen. Hij stuurde zoveel geld dat een apart bank nodig was voor de stromen te beheren. Wat niet via de bank kon wed in djembés (Afrikaanse trommels) verstopt en in het stadhuis van Parijs onder toezicht van Jacques Chirac verdeeld. Bougri zorgde persoonlijk voor vervoer. Er was geen controle van de douane omdat de trommels in de bagage van diplomaten meeging.

Naast Omar Bongo volgden op enig afstand Denis Sassou Nguesso, Bliase Compaoré en Mobutu Sese Seko. Voor de verkiezingen van 1995 werden naar schatting tien miljoen dollars Frankrijk binnen gesmokkeld. Een nieuwe wet werd hierna ingevoerd om donaties aan politieke partijen te controleren.

Naast Afrikaans geld waren sommige Franse politici dol op sjamanisme. Tijdens de campagne van Chirac lieten ze een Afrikaans medicijnenman naar zijn werkkamer in het stadhuis komen. Hij pakte zijn beide handen vast en begon te mijmeren. Een mengeling van verzen uit de Koran en onverstaanbaar gebrabbel. Na afloop sloot de medicijnenman in het Frans af: "Men heeft uw nederlaag van 1988 voorspeld maar deze keer gaat u de verkiezingen winnen." Chirac won en belde Papa als eerste op om te bedanken. Andere Franse politici en aanhangers van sjamanisme vroegen de Afrikaan om offerdieren voor ze in Afrika te laten slachten.

Wie de memoires leest krijgt de indruk dat de Fransen zeer nauw betrokken zijn bij het politieke en persoonlijke leven van Afrikaanse dictators. Ze gebruiken organigrammen om het leven van de belangrijkste personen in kaart te brengen: familiestambomen, verjaardagen, geboortes, sterfgevallen, huwelijken, geruzie, kerkelijke gebeurtenissen… Alles wordt tot in details bijgehouden. Lobbyisten en go-betweens zoals Robert Bougri dringen erop aan om gemiddeld een keer per dag te bellen om te vragen hoe het gaat. Persoonlijke betrekkingen gaan soms voor politieke zaken.

De rol van Bougri als tussenpersoon gedurende veertig jaar in Afrika was niet mogelijk zonder de begeleiding van Jacques Foccart (1913-1997), de man verantwoordelijk voor de postkoloniale Afrika politiek van wat historici de Franceafrique noemen. Hij was een discrete en invloedrijke fixer zonder officiële functie. Hij heeft altijd in de schaduw voor alle presidenten sinds De Gaulle gewerkt. Hij kon ieder Afrikaans staatshoofd op ieder moment bellen. Alle Franse presidenten, ministers, topstukken van het bedrijfsleven... spreken hem eerst voordat ze naar Afrika gaan. Alle Afrikaanse dictators waren afhankelijk van hem. Hij regelde hun contacten, maakte afspraken, organiseerde hun privé- en zakenreizen en was verantwoordelijk voor hun veiligheid. Hij was betrokken bij alle staatsgrepen in de voormalige Franse koloniën. Na zijn dood in 1997 liet Chirac Bougri al zijn taken overnemen.

Er lijkt een einde aan deze traditie te komen toen Emmanuel Macron zijn ambtenaren verbood Afrikaanse privileges na te jagen. Het is voor het eerst in meer dan honderd jaar dat de zeer uitgebreide Franse diensten in Afrika in korte tijd door een president worden uitgedund. Macron moet het nu doen met een beperkt netwerk in wat Christian Chesnot en Georges Malbrunot in hun onderzoek een diplomatieke puinhoop noemen. 

De auteurs zijn het ermee eens dat Macron belangrijk strategisch invloed in Afrika kwijt is geraakt. Hij oogst nederlaag na nederlaag. De Fransen zijn uit de Sahel verdreven. De Russen nemen het over. Hij heeft ook moeizame betrekkingen met Marokko waar hij eind oktober 2024 op werkbezoek is. Of zijn aanpak goed werkt moet nog blijken. Een ding is zeker: de Franse invloed in Afrika zal nooit meer hetzelfde zijn zoals in de tijd van lobbyist Robert Bougri.

Robert Bougri, de auteur van de memoires, is in 1945 in Dakar geboren in een Libanees sji’a familie gevestigd sinds het begin van vorige eeuw in West-Afrika. Zijn memoires “Ils savent que je sais tout. Ma vie en françafrique” zijn in oktober verschenen.

Meer lezen over Marokko en Frankrijk: 

De betrekkingen Marokko en Frankrijk
De betrekkingen tussen Marokko en Frankrijk zijn de afgelopen twee jaar bekoeld. Beide landen hebben tot kort geen ambassadeurs uitgewisseld. De nieuwe Franse ambassadeur is pas in december 2022 benoemd. En de laatste Marokkaanse ambassadeur in Parijs is na vier maanden begin februari 2023 teruggeroepen.

Einde dynastie Omar Bongo in Gabon
Burgers uit Gabon hebben in Marokko de ambassade van hun land aangevallen. Ze zijn boos over de uitslag van de verkiezingen in hun land. Ook in Frankrijk zijn mensen de straat op gegaan om te demonstreren tegen de zittende president Ali Bongo Odimba, de zoon van de oude president Ali Bongo (1937-2009). Laatste was een bevriend staatshoofd van wijken koning Hassan II. De huidige koning van Marokko is tevens het mikpunt van demonstranten die hem beschouwen als een handlanger van een dictator.