Boeken die we deze zomer lezen
Het is eindelijk vakantie. De werkzaamheden op de redactie staan komende weken op een laag pitje. We gaan onze tijd aan nuttige zaken besteden zoals familie bezoeken, boeken lezen en bomen planten. Een van de gekozen boeken is Broken Bonds, een uitgebreid commentaar door drie oude leden over de evolutie van de Moslim Broederschap. We schrijven het in twee woorden zoals de oorspronkelijke benaming in het Arabisch aangeeft (الاخوان المسلمون). De groep is in 1928 in Egypte opgericht en heeft vertakkingen in verschillende landen in het Midden Oosten, Afrika, Azië en in westerse landen waar moslim migranten wonen.
Aanleiding voor het lezen van dit boek zijn de zorgelijke ontwikkelingen sinds de aanval van 07 oktober 2023 door Hamas op Israëlische doelen. In Marokko leidt de oorlog tot polarisatie op straat en op Internet. Initiatiefnemers zijn vaak islamitische groeperingen gelieerd aan de Moslim Broederschap. Zowel de partij PJD (Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling) als de meer radicale Al Adl wa Al Ihsan (Gerechtigheid en Weldoening) hebben kritiek op het regime dat in 2020 de betrekkingen met Israël heeft aangehaald. De ondertekening van het herstel van de betrekkingen vond echter plaats onder het bewind van de islamitische PJD die toen aan te macht was. Waarom zijn ze nu van mening veranderd? Dezelfde vraag kan worden gesteld over Egypte: waarom hebben de Broeders de banden met Israël niet verbroken toen ze aan de macht kwamen?
Er zijn nog meer vragen zonder antwoord. De bombardementen op de Palestijnse bevolking zijn een direct gevolg van de beslissing van de top van Hamas om Israël aan te vallen. De afschuwelijke beelden van de slachtoffers die de Arabische media spreidt, helpt niet om het conflict te begrijpen maar om mensen op te hitsen en Hamas standpunt te verdedigen. Maar voorbij de emotionele reacties op de massaslachting blijven er nog vragen die niet worden gesteld. Er zijn op dit moment meer oorlogen in de regio gaande waar geen aandacht aan wordt besteed in de Arabische media. Waarom is het leven van een Palestijn – hoe tragisch ook - meer waard dan dat van een Afghaan, een Soedanees of een Syriër? De Broeders verdedigen toch het begrip van een transnationale Oemma?
Hoewel de Moslim Broederschap in Egypte een andere geschiedenis heeft zijn er parallellen te trekken om de evolutie van de islamisten in Marokko te voorspellen. De Broeders in Egypte waren in de afgelopen negen decennia bij alle belangrijke gebeurtenissen in hun land betrokken. Ze hebben in 1948 deel genomen aan de verloren oorlog tegen de oprichting van de staat Israël. Ze hebben in 1952 de vrije officieren van Gamal Nasser gesteund om de monarchie omver te werpen. Ze hebben zusterorganisaties overal in de wereld helpen oprichten zoals Hamas in 1986. Ze zijn in 2011 betrokken bij de coup tegen het regime van Hosni Mubarak. En ze werden na een jaar aan de macht zelf door de militairen omvergeworpen. Maar in de afgelopen negen decennia waren de Broeders in Egypte ook de meest onderdrukte groep. In Marokko werden ze onder Hassan II juist aangemoedigd het publieke domein te betreden om de linkse oppositie te dwarsbomen. Ze kregen toegang tot vitale sectoren zoals media, onderwijs en politiek. Met uitzondering van een paar islamitische leden was er geen sprake van extreme onderdrukking zoals in Egypte.
Benkirane, de toenmalige leider van de PJD, heeft in 2017 op een congres van de islamitische jeugd verklaard dat de islamisten in Marokko alles te danken hebben aan de Moslim Broederschap uit Egypte. Maar « We weten niet met wie ze in contact zijn », voegde hij eraan toe. Dat zei hij omdat zijn partij onder vuur kwam te staan als gevolg van aanslagen in Marokko geïnspireerd door de IS ideologie uit het Midden Oosten.
De islamisten in Marokko hebben voor zover bekend geen militaire tak maar het is wel gedocumenteerd dat Marokkaanse islamisten in het buitenland zijn getraind. Sommige zijn aangesloten bij transnationale terreurgroepen. Sommige vechten in oorlogsgebieden.
De huidige spanningen als gevolg van de oorlog tussen Israël en Hamas geeft nieuw brandstof aan islamisten wiens verkiezingen in 2011 dramatisch zijn verlopen. Maar het is nog te vroeg om iets zinnigs te zeggen over het verloop van de huidige confrontatie met het regime. Wel is het mogelijk een voorspelling te doen aan de hand van de evolutie van de zusterorganisatie uit Egypte. Een reden om het uitgebreide commentaar van Broken Bonds te lezen.
Broken Bonds. The Existential Crisis of Egypt’s Muslim Brotherhood 2013-2022. Abderrahman Ayyash, Amr El Afifi, Noha Ezzat. The Century Foundation, 2023. 140 bladzijden.