Boek over de vergeten Holocaust in Noord Afrika

Tachtig jaar geleden werd Nederland bevrijd door de geallieerden. Sindsdien staat het land elk jaar op 4 mei stil bij alle slachtoffers die in de Tweede Wereldoorlog vielen. Op 5 mei wordt de bevrijding herdacht en de vrijheid gevierd waar we nu leven. In Noord Afrika wordt de bezetting door het Franse Vichy regime nauwelijks herdacht. Het boek "Undesirables" wil hier verandering in brengen. 

In Noord Afrika wordt de bevrijding van het Franse Vichy pro-Nazi regime niet zo uitgebreid herdacht als in Nederland. Het is zelfs niet bekend dat ook in Marokko, Algerije en West-Afrika sttafkampen waren waar politieke tegenstanders werden opgesloten. In 2022 hebben twee auteurs geprobeerd daar verandering in te brengen. Ze publicerden het boek "The Undesirables. A Holocaust Journey to North Afrika".  

Het boek is in de vorm van een stripverhaal geschreven door een antropoloog uit Marokko en een tekenaar uit Algerije. Het doel is de reis van Europese vluchtelingen tijdens de Tweede Wereldoorlog naar Algerije en Marokko in beeld brengen.

Het idee van een boek ontstond voor het eerst in 2017 toen antropoloog Aomar Boum de tekenaar Nadjib Berber (1953-2023) sprak over de Tweede Wereldoorlog. Ze besloten het verhaal van honderden onbekende slachtoffers in de werkkampen in de vorm van een stripverhaal te maken. Beide auteurs hadden het geluk dat ze buren zijn in Westwood, Los Angeles. Dat maakte het mogelijk minstens één keer per week en soms elke dag bij elkaar te komen om aan het project te werken. Terwijl het verhaal langzaam vorm kreeg onderzocht de antropoloog archiefmateriaal in het Holocaust Memorial Museum in de Verenigde Staten. Beide auteurs wisten vanaf het begin dat een verhaal over Noord-Afrikaanse werkkampen iets heel anders is dan de veel bekendere verhalen uit de Tweede Wereldoorlog in Europa en de Verenigde Staten. 

Deze roman in de vorm van een stripverhaal is de eerste die de Holocaust beschrijft zoals die in Algerije en in Marokko heeft plaatsgevonden. Er is voor gekozen om Europa te betrekken bij het Franse Vichy regime in Noord-Afrika. Frankrijk was toen door de Nazi’s bezet en had werkkampen in Noord Afrika. De roman vertelt het levensverhaal van de gevluchte joodse Hans Frank, een fictief journalist uit Frankrijk. Zijn levensverhaal is gebaseerd op het leven van vluchtelingen die ervoor kozen naar Noord Afrika te vluchten. Hun verhalen zijn in archieven in Frankrijk, Israël, Marokko en de Verenigde Staten bewaard.

Veel van deze verhalen zijn ondergebracht in de archieven van het United States Holocaust Memorial Museum. Eerder in 2013 schreef Aomar Boum een serie artikelen hierover voor het Encyclopedia of Camps and Ghettoes (1933-1945). Dit zijn artikelen over een netwerk van werkkampen in Noord en West Afrikaanse Europese koloniën. De werkkampen werden tijdens de Tweede Wereldoorlog opgericht voor buitenlanders en politiek ongewenste personen. Onder leiding van het Franse Ministerie van Industriële Productie en Arbeid werden ze georganiseerd in groepen om dwangarbeid te verrichten in de woestijn van Algerije en Marokko. Het Vichy regime had volgens de auteur 67 kampen in beheer in Algerije en in Marokko en 06 in West Afrika. Ze waren meestal opgezet langs het industriële project van wat men toen de Vichy spoorweg noemde, ook wel bekend als de Middellandse Zee-Niger.

Tijdens hun archiefonderzoek waren de auteurs getroffen door de uiteenlopende culturele economische, etnische, politieke, religieuze en sociale achtergronden van de gevangenen. De meeste waren van Arabische, Amazigh, Franse, Spaanse en Joodse afkomst. Een bijzonder detail in dit verhaal is dat de hoofdpersoon Hans Frank zijn vlucht voor de Nazi’s in de Grote Moskee in Parijs (gebouwd in 1926) begon. Hij ontsnapte aan de razzia’s door in de moskee te onderduiken. Hij vluchtte uiteindelijk naar Noord Afrika dankzij de connecties van de imam maar viel toch in handen van de Vichy politie. Samen met andere gevangenen kwam hij in de werkkampen in de Sahara terecht. Zijn verhaal is een gedenkteken van mensen die werden vastgehouden, onderdrukt en uiteindelijk vermoord tijdens een van de meest donkere periodes in de moderne tijd.

Undesirables. A Holocaust Journey to North Africa.
Aomar Boum & Nadjib Berber. Stanford University Press, 2022.