Het einde van de Baath partij in Syrië

De dynastie Al Assad is gevallen. Daarmee is een einde aan de politieke partij Baath opgericht in 1947 in Syrië gekomen. De partij is gebaseerd op modern Arabisch nationalisme met een socialistische inslag. Het is er niet in geslaagd de verschillende etnische en religieuze groepen bijeen te houden.

Baath betekent in het Arabisch wederopstanding of wedergeboorte. Toen de partij werd opgericht waren echter zowel nationalisme als socialisme nieuw in de Arabische taal. De term nationalisme of Qawmiyya is gebaseerd op het Turkse woord Kavmiyet dat zelf een vertaling is uit de Europese talen. Een natiestaat zoals in Europa na de Franse Revolutie ontbreekt geheel in het Midden Oosten. Men identificeerde zich als moslim, christen of jood en was onderdaan van het Ottomaanse rijk.

Door de Europese expansie in de 19de eeuw kwam de politieke en religieuze cohesie van het Ottomaanse rijk onder druk. Minderheden begonnen politieke hervormingen te eisen. De eerste nationalistische bewegingen ontstonden tussen 1875 en 1914 in Syrië. Uit hun geschriften blijkt dat ze Arabisch nationalisme gelijk stelden aan Syrisch nationalisme.

Het eerste congres van de nationalisten vond in 1913 in Parijs plaats. Europese ideeën over nationalisme, patriottisme en liberalisme werden naar het Arabisch vertaald. Koloniale machten hadden er belang bij om het Ottomaanse rijk af te zwakken. Ze moedigden nationalisme aan.

Sommige nationalisten hadden vanaf 1930 samenwerking met koloniale machten gezocht. Nazi Duitsland had een eigen afdeling voor propaganda in het Arabisch gericht op het Midden Oosten en Noord Afrika. Hitler wilde de Britse en de Franse belangen in de toenmalige Ottomaanse provincies treffen.

De meest aansprekende Europese landen voor de nationalisten waren Duitsland en Italië. Beide landen hebben hun nationale eenheid bereikt nadat ze eerst hun onderlinge verschillen hebben omgesmolten tot een homogeen volk met eenzelfde taal.

Dat wilden de nationalisten ook. Sommige kwamen uit christelijke minderheden en hadden eigen redenen. Door zich aan de macht van de Ottomanen te onttrekken en een Arabisch natiestaat op te bouwen wilden ze sociaal en politiek gelijk zijn met de rest van de moslim meerderheid.

Chakib Arslan (1869-1946) uit Syrië was een van de nationalisten. Hij kwam in de jaren 1930 naar Marokko. De Franse autoriteiten waren toen bezig met de hervorming van justitie. Lokale nationalisten hebben daar handig gebruik van gemaakt om zich te positioneren als hoeders van de nationale eenheid en tegen het koloniale bewind dat Marokko in Arabisch en in Amazigh wilde verdelen.

Arslan werd in Tanger en Tetouan ontvangen. Hij nam enkele studenten onder zijn bescherming en ging naar Zwitserland waar hij anti Franse campagnes organiseerde. De archieven uit die tijd zijn nog op slot zodat we niet weten of hij ook in loondienst was van koloniale mogendheid en welke redenen hij had om zich in te mengen met binnenlandse aangelegenheden van een ver land als Marokko dat nooit onder Ottomaanse rijk viel.

De toestand in Syrië is sinds deze week ingrijend veranderd. Na meer dan tachtig jaar dictatuur van de Baath partij lijkt het land terug te keren naar de tijd van voor de regeerperiode van de nationalisten. Ottomaanse vlaggen hangen sinds de val van het regime op de stadsmuren van sommige steden. Koerden nemen gebieden in waar ze ooit hebben gewoond. Sij’a gaan naar Libanon of Irak. Christenen vluchten naar Druze gebieden dicht bij de grens met Israël waar geen soenni extremisten zijn. Iedereen betaalt de prijs van het falen van Arabisch nationalisme dat geen alternatief blijkt te zijn voor de culturele, politieke, religieuze, sociale en taalkundige cohesie zoals het was onder de Ottomanen.

Afbeelding: Michel Aflaq (1912-1989), één van de oprichters van de Baath partij in 1947, hier links op een foto genomen in 1962. Bron: Wikimedia.