Yennayer, feest om het leven te vieren

Yennayer is een jaarlijks feest dat valt in de tweede week van de maand januari om het nieuwe agrarische seizoen te verwelkomen. Het bijzondere aan dit feest is de avondmaal bereid op basis van lokale producten zoals granen, gerst, maïs, groenten, noten, fruit, kruiden en gedroogde noten. In de Anti-Atlas wordt Urkimen, een soort soep, klaargemaakt. In de vallei van Souss is Tagulla meer bekend.

Yennayer is de naam van de maand januari in Tamazight. De oudste bronnen die hier melding van maken dateren waarschijnlijk uit de Middeleeuwen. In de Franse Nationale Bibliotheek (BNF) is een document uit de 14de eeuw bewaard waarin is te zien hoe het jaar in verschillende maanden en activiteit is ingedeeld.

Een Frans ingenieur was in 1944 in een dorp in Zuidoost-Marokko getuige van de voorbereiding van een Yennayer feest: “De eerste dag van de maand januari vermalen vrouwen bonen. Kinderen gaan naar de velden op zoek naar tamarisk, olijven, komkommerkruiden, vlinderbloemen, luzerne, courgettes en vijgen. De deur van het huis wordt met tamarisk en olijven versierd. De rest van de geplukte bloemen en groeten wordt aan de vrouwen van het huis gegeven om te koken. Dat wordt gemengd met de vermalen bonen en in een pan gekookt. Men voegt er een dadel en een vijg toe. Als het klaar is voegt men vlees en groente toe. s' Avonds bij het eten wordt iedereen verzocht om te letten op de dadel en de vijg. Wie de vijg in zijn bord krijgt wordt geplaagd met de woorden "Je bent hardleers". Wie de dadel vindt wordt gefeliciteerd met de woorden "Je zult gelukkig worden in je leven" (Textes berbères des Aït Ouaouzguite. Ouarzazate, Maroc. Edisud Bilingues 1997).

In het Marokkaans is Yennayer bekend onder de naam Lyali of Filahi. Dat is volgens historicus Mustapha Qaderi (link naar podcast uit 2020) het begin van het nieuwe agrarische seizoen. Dat valt halverwege januari samen met de koudste dag van het jaar. In de winter wordt het vee binnen gehouden. De kou evenals de hitte duren veertig dagen. Boeren en fokkers duiden de veertig hete dagen van het jaar aan met de naam Smaym. Ze gebruiken de zonnekalender om op het weer te letten en activiteiten te plannen. Elk jaar op 20 juni werden vuren aangemaakt (L3ansra). Rook werd gebruikt om dieren tegen parasieten en ziektes te beschermen. Deze traditie is volgens de historicus verdwenen.

Yennayer is sinds twee jaar een officieel feestdag in Marokko. De erkenning is te danken aan een groep wetenschappers die in 1995 een manifest hebben geschreven om aandacht te vragen voor met uitsterven bedreigde tradities. In 2001 heeft taalkundige Mohammed Chafik (1926) de tekst van het manifest aan de koning van Marokko aangeboden. Twintig jaar later is Yennayer erkend. Chafik is in Nederland vooral bekend om zijn wetenschappelijk werk waarvoor hij Prins Claus Cultuurprijs 2022 heeft gekregen. Zijn boek over geschiedenis van Marokko is inmiddels ook naar het Nederlands vertaald.

Afbeelding: lokale producten die voor Yennayer worden gebruikt. Bron: Yabiladi 2024.

Tekst uit 1944 over Yennayer: