Nieuw islamitisch manifest

Update: 19 januari 2025. De groep van Abdesalame Yassine, ook wel bekend onder de naam Al Adl wa Al Ihsane (Arabisch: gerechtigheid en weldoening), heeft op 06 februari 2024 een manifest van bijna 200 bladzijden gepubliceerd. De groep werd in 1983 door Cheikh Abdssalam Yassine (1928-2012) opgericht en wil waarschijnlijk de politiek in.

Twee projecten uit een reeks waar de groep de afgelopen vier decennia zich sterk voor heeft gemaakt zijn de terugkeer naar het kalifaat en de islamisering van de moderniteit. Beide projecten zijn in Marokko op niets uitgelopen.

Het laatste islamitische kalifaat werd in Istanboel in 1924 afgeschaft. Een nieuw poging bijna honderd jaar later om het project nieuw leven in te blazen eindigde in de tragische vergissing van wat in de media de Islamitische Staat (IS) ging heten.

Het idee van een kalifaat werkt niet in Marokko omdat het land sinds de Middeleeuwen onafhankelijk is geweest ten opzichte van de rest van de moslim wereld. Het propageren van het kalifaat project heeft geleid tot herhaaldelijke botsingen met de monarchie. De groep betwist het religieuze leiderschap van de koning, een honderden jaren oude functie. De leider van de groep kreeg onder voormalige koning Hassan II huisarrest, zijn activiteiten werden verboden.

Ook onder het bewind van de huidige koning bleef de cheikh hameren op een kalifaat terwijl de rest van het land zich afvraagt waarom gelovige Marokkanen moeten ijveren voor het herstel van een politieke eenheid waar hun land in de afgelopen duizend jaar nooit onderdeel van is geweest.  

Het tweede project waar de groep zich sterk voor heeft gemaakt is de islamisering van de moderniteit. Het project vloeit voort uit het eerste. Om een kalifaat te bereiken dient de samenleving opnieuw te worden geïslamiseerd. De islamisering van de samenleving gaat hand in hand met de islamisering van de moderniteit. Het wil zeggen dat alle aspecten van het dagelijkse leven opnieuw moeten worden bekeken door een religieuze bril.

In zijn manifest "Islamiser la modernité" schrijft de leider van de groep dat hij de eerste is die twintig jaar eerder de term heeft gebruikt. Dat is waarschijnlijk niet correct. Meer schrijvers uit het Midden Oosten hebben de term vóór zijn tijd  gebruikt. Het was de angst voor het moderne leven dat Sayyid Qotb (1906-1966), de ideoloog van de Moslim Broederschap, heeft geïnspireerd om de moderniteit af te wijzen nadat hij Amerika in de jaren 1940 heeft bezocht. Hij beschouwde moderniteit als een vorm van Jahiliya (heidendom). Een echte moslim moet de moderniteit buiten de deur houden, volgens Qotb.

Maar ook het idee van de moderniteit komt niet van Sayyid Qotb zelf. We weten dat sommige ideologen van de Moslim Broederschap bekend waren met kritische Europese schriften van voor en na de Tweede Wereldoorlog waar Amerika en het kapitalisme het mikpunt van zijn.   

Het nieuwe manifest van de groep Abdessalam Yassine vermeldt voor het eerst de positie van de groep ten opzichte van de diversiteit van talen in Marokko. Tamazight wordt beschouwd als een “origineel en essentieel onderdeel van de Marokkaanse identiteit.”

Eerdere schriften van de geestelijke leider benadrukken de centrale positie van Arabisch als goddelijke taal, de enige taal waarin Allah tot de mensheid sprak. Geen andere taal kan volgens hem de boodschap van de islam nauwkeurig overbrengen.

Wetenschappelijk gezien heeft deze bewering geen enkele basis. Maar het wordt wel sinds de Middeleeuwen in Marokko gepropageerd om de autochtone amazigh bevolking uit de politieke macht te weren. Het is ook de reden waarom Abdessalam Yassine de genealogie van zijn familie terugbrengt tot de familie van de profeet van de Islam. In werkelijkheid is hij een amazigh wiens familie op 100 km ten noorden van Agadir heeft geleefd. Het vervalsen van de eigen familiegeschiedenis en het verzwijgen van de eigen taal zijn in Marokko wijdverbreid om deel te nemen aan de macht.

De groep Yassine heeft de afgelopen vier decennia nauwelijks politieke ambities getoond. Dat is voor een deel te verklaren door marginalisatie. Maar in het nieuwe manifest lijkt de groep in de politiek te willen gaan. De term “democratie” en de wil van het volk worden genoemd. In de praktijk heeft het volk weinig te vetellen.  Hamas is de oorlog van oktober 2023 zonder de eigen bevolking te raadplegen. Slechts een paar gekozen leden hebben voor de rest beslist met vreselijke gevolgen.

Tamazight, de identiteit van miljoenen Marokkanen wordt dus in het manifest erkend. Dat is de weg naar de verzoening met de eigen geschiedenis. Maar er mist nog iets: bij het erkennen van Tamazight moet ook het Joodse deel van het land worden genoemd. Dat is ook een verzwegen onderdeel van Marokko van de afgelopen decennia. Bijna een miljoen Marokkaanse Joden wonen in Israël. Sommige hebben de dubbele nationaliteit.

In de Koran worden de termen Israël (het land) 43 keer en Banu Israël (het volk van Israël) 27 keer genoemd. De meeste levensverhalen van profeten in de Koran gaan over Joodse profeten zoals Abraham, David, Josef, Jakob, Isaac, Moses, Yasin...  Abraham wordt beschreven als de geetselijke voorvader van de moslims. Waarom worden Marokkaanse Joden niet erkend? 

In de Koran staat een vers uit het hoofdstuk Al Maeda [سورة المائدة]  die spreekt duidelijk tot de Joden en raadt ze aan naar Israël te gaan: (يَا قَوْمِ ادْخُلُوا الْأَرْضَ الْمُقَدَّسَةَ الَّتِي كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ) = Ga naar het heilige land. Dat is jullie door Allah voorbestemd.

De Koran is meer dan 1.400 jaar oud. De meeste moderne islamitische bewegingen zoals de groep van Abdesallam Yassine zijn pas in de laatste eeuw ontstaan. Ze lezen elke dag de levensverhalen van Joodse profeten in de Koran maar zijn nog niet bereid Israël te erkennen als land van de Joden.

Meer lezen over islamisme en monarchie in Marokko:
La monarchie et l'opposition islamiste au Maroc (PDF, 2023)