Aydi, een geschiedenis van de hond
Bossen en landeigendommen in de Anti-Atlas worden bedreigd. Unieke flora gaat verloren en de oogsten worden jaarlijks vernield als gevolg van drie oorzaken: de nomaden, de wilde zwijnen en een nieuw plan van het Ministerie van Landbouw om een natuurpark aan te leggen. De bewoners hebben hiertegen voor het parlement gedemonstreerd. Daarnaast zijn ze begonnen met het aanleggen van hekken. Een ander geschikt maatregel voor bescherming is de waakhond. Welke soorten honden zijn er in Marokko en waar komen ze vandaan?
De schade veroorzaakt door nomaden uit de Sahara wordt steeds groter. Door aanhoudende droogte is er minder water en grasland beschikbaar. Nomaden zijn gedwongen om noordelijker met hun kamelen en geiten naar nieuw grasland en waterbronnen te zoeken.
De tweede oorzaak is de schade door wilde zwijnen. Ze zijn door het Ministerie van Landbouw losgelaten zonder overleg. De zwijnen komen oorspronkelijk niet voor in de regio en hebben geen natuurlijk vijand. De populatie is inmiddels zo groot dat de schade aan de unieke flora, aan de eigendommen en aan de gewassen groter wordt.
De derde oorzaak is het plan van het Ministerie van Landbouw om een natuurpark in de Anti-Atlas (link naar de kaart van het nieuwe park van het het Mnisterie van Landbouw) aan te leggen zonder overleg met de bewoners. Het park loopt dwars door hun eigendommen. In de Anti-Atlas en in de Souss vallei zijn de landeigendommen getraceerd en gedocumenteerd (link naar de administratieve kaart van de Anti-Atlas en Souss uit 1948).
De oorsprong van aydi
De naam voor hond in Tamazight is aydi (enkelvoud), iḍan (meervoud). Er is een verschil in de uitspraak van de D in aydi en de Ḍ (met nadruk) in iḍan. De naam bestaat in alle amazigh dialecten in Noord Afrika. Dat betekent volgens taalkundige Salem Chakir dat de naam stabiel en ouder is dan de meeste namen van dieren in Tamazight. Dat zegt iets over de banden tussen mensen en dieren in Noord Afrika (Encyclopédie berbère, XIII, p. 1924).
Volgens Gabriel Camps, specialist in de geschiedenis van Noord Afrika, zijn er weinig sporen gevonden van honden in de prehistorie. Er zijn bij archeologische opgravingen meer familierassen van honden zoals jakhalzen gevonden aan de kust van Noord Afrika en in de Sahara. Maar dat wil niet zeggen dat er geen honden waren. Rotstekeningen uit latere periodes laten honden zien die als huisdieren werden gebruikt. Daar zijn twee soorten van bekend zowel aan de kust als in de Sahara.
De soorten honden
Het eerste soort heeft gespitste oren en een rechte staart. Dat is de voorouder van de huidige Atlas Herder. Het is een agressief waakhond. Deze eigenschappen zijn sinds de Oudheid bekend. Koning Masssinissa liet zich door dit soort honden bewaken. Volgens Plinius de Oudste zijn de honden agressief omdat ze getraind werden voor oorlogsdoeleinden. Ze werden ook ingezet voor de jacht.
In de Atlas zijn er rotstekeningen gevonden maar ze zijn niet zo gevarieerd en gedetailleerd als de tekeningen gevonden in de Sahara waar de dieren duidelijk en fijn zin getekend. Ze zijn robuust, met spitste oren en een complete staart met haren.
Het tweede soort honden is de windhond (link naar een rotstekenng van de windhond uit de Sahara). Daar is meer informatie over bekend vanaf het einde van de prehistorie. Het dier is aangepast aan de immense ruimte in de Sahara. De huidige Afrikaanse windhonden stammen daarvan.
Uit de Romeinse tijd dateert een graftombe van een man met aan zijn voeten een hond dat lijkt op de Atlas Herder. Het soort hond is te herkennen aan de oren en de staart. Het is mogelijk dat de graftombe in Italië is vervaardigd. Maar de windhond is geregeld uitgebeeld in jachtscenes in Noord Afrika.
Honden in de Oudheid
Dankzij de mummificatie van dieren in het oude Egypte weten we meer over honden. In die tijd werden de dieren Tessem genoemd. Ze werden voor de jacht gebruikt en vertonen sterke overeenkomsten met de honden in Noord Afrika.
Onderzoekers Lortet en Gaillard hebben de anatomie van de honden bestudeerd. Ze keken naar de taille, het gewicht, het skelet, de botten, de gewrichten en de haren. Uit een vergelijkend onderzoek bleek dat de Tessems ook in Fezzan (Libië), in Sahara en in Somalië leefden.
Rotstekeningen laten zien dat de Tessem lange tijd in de Sahara heeft geleefd. De Tessem en de Atlas Herder zijn twee overgebleven inheemse honden in Noord Afrika. Ze hebben overleefd ondanks de introductie in de loop van de tijd van andere rassen.
Honden in de Middeleeuwen
In de Middeleeuwen hebben de Almoraviden, een amazigh dynastie uit Marokko, de hond naar Spanje meegenomen. Het dier raakte eeuwen geïsoleerd op de Balearen en heeft tot op vandaag zijn eigenschappen bewaard.
Op Majorca denkt men dat dit soort honden uit de Punische tijd stamt. De nakomelingen van de Tessem zijn in Spanje bekend onder de namen Slougi en Galgo. De honden werden in andere Europese landen geïntroduceerd.
In zijn “Traité de la chasse” (Essai over de jacht) beschreef Gaston Phoebus uit de 14de eeuw de soorten honden die in Europa voorkwamen. Sommige zijn dicht bij de Tessem. Ze leefden in het zuidwesten van Frankrijk, in die tijd onder invloed van de Engelsen. Het Engelse woord Greyhound komt daarvandaan.
De introductie van de windhond in Europa heeft tot een debat over de herkomst geleid. Men dacht dat het een Slougi was (een ras uit het Midden Oosten). De naam werd pas in 1981 door de internationale gemeenschap van specialisten geadopteerd.
Azawakh uit de Sahara
In de taal van de Toearegs in de Sahara en in de Sahel is deze hond bekend onder de naam Azawakh (link naar een foto van de hond). Ze zijn 0.90 cm hoog. De vrouwtjes zijn groter. De hoogte van de borst is 0,40 cm. Het hoofd is 0,50 cm. De schedel is 0,40 cm. Het hoofd is kaal en smal. De schedel is bijna plat en langwerpig. De neusgaten zijn groot. De lippen zijn dun, fijn, lang en bruin of zwart. De kaken zijn lang en sterk. De ogen zijn amandelbruin en groot. De oren zijn plat en altijd hangend. De hals is recht. De hond is soepel, elegant en elastisch in beweging. Het heeft een fijne vacht die het hele lichaam bedekt maar iets minder op de buik. De kleur varieert van helder en zanderig tot donker.
Deze hond is te vinden in alle landen waar Toearegs leven. Ze worden voor de jacht gebruikt. In recente jaren is er een afname van de populatie. Een paar stammen zoals Dahoussaq wisten het aantal op peil te houden. Ze noemen het aydi en oska. In het woordenboek Dictionnaire Touareg - Français van Charles de Foucauld (1858-1916) staat het woord oska dat in regio Ahaggar en Air werd gebruikt. Het betekent een pure hondenras.
De term Azawakh is door de Internationale Federatie voor Kynologie erkend om het leefgebied van de hond aan te duiden. In Azelik zijn 1.500 jaar oude skeletten van het dier naast menselijk beenderen gevonden. Men denkt dat door de geografische isolatie genetische kenmerken zijn bewaard die het dier uniek maken.
De hond speelde een belangrijke rol in het leven van de Toearegs. Er zijn veel gedichten en uitdrukkingen in de lokale taal bewaard die de kwaliteiten van de hond prijzen. Het bezitten van een jachthond werd als een voorrecht geschouwd om in levensonderhoud te voorzien zonder het eigen vee te hoeven gebruiken. Na de lange droogte van 1982 - 1985 werden humanitaire acties ondernomen om de honden uit te delen en de populatie weer op peil te krijgen.
Meer informatie: Encyclopédie berbère. Publicatie van UNESCO. Volume XIII. Uitgave Edisud, 1994.
Afbeelding: Aydi, ook als Aidi gespeld, de Atlas Herder, vereeuwigd op een postzegel van Maroc Postes.
Gerelateerd onderweerp:
Agadir: centrum voor opvang zwerfdieren
Gemeente Agadir heeft 2,6 miljoen euro uitgetrokken voor de bouw van een nieuw centrum voor het opvangen van zwerfdieren. Het centrum is 3.941 m2 groot en moet plaats bieden aan duizend honden en tweehonderd katten. Het nieuwe centrum komt na veel klachten over zwerfdieren op straat. Als gevolg hiervan begonnen sommige stadsdelen de zwerfdieren af te schieten. Dat heeft boze reacties geleverd en een petitie van bijna zestigduizend handtekeningen om ermee te stoppen.