Midden Oosten: Iraans As van Verzet brokkelt af

Onderstaand artikel verscheen op 03 juli in Middle East & Africa, een bijlage van tijdschrift The Economist onder titel Faith and Power. Onderstaande is een samenvatting.
 
Jaarlijks herdenken de Sji’a op 06 juli de dood van Imam Hoessein, een kleinzoon van de profeet van de islam. De traditie wil dat gelovigen op straat paraderen en met hun handen en kettingen op de borst en op de rug slaan. Maar in kapot geschoten dorpen en steden in Zuid-Libanon, Syrië, Jemen, Irak en Iran wordt de herdenking overschaduwt door de recente verwoestingen als gevolg van de aanval door Israël en Amerika. De Sji’a rouwen om de dood van hun leiders. Ze vragen zich voor het eerst af of hun politieke macht in het Midden Oosten voorbij is en dat ze weer terug moeten naar hun onderdanige positie in de moslim wereld gedomineerd door 1,9 miljard soeni gelovigen.  

Sji’a vormen  ongeveer 10% van de moslims. Ze leven als minderheid sinds de dood van Hoessein op het slagveld van Karbala in het jaar 680. Ayatollah Koemeini maakte in 1978 een einde aan hun marginalisatie. Hij riep de Islamitische Republiek uit en bereide zijn macht in naburige landen waar ze als minderheid leven: Irak, Syrië, Libanon en Jemen. Voor het eerst in meer dan duizend jaar konden ze vier Arabische hoofdsteden controleren: Bagdad, Damascus, Beiroet en Sanaa.

De relatief makkelijke uitschakeling van de militaire capaciteiten van Iran, Syrië, Libanon en Jemen door aanvallen van Israël heeft de machtsstructuur van de Sj’a afgezwakt. Soeni strijders hebben daar gebruik van gemaakt om de macht in Syrië te veroveren. Ze hebben Assad, bondgenoot van Iran, verjaagd. In ceremonies van de overwinning dragen soeni's vlaggen die de Oemayyaden in het jaar 680 ook hebben gedragen toen ze de kleinzoon van de profeet Mohamed hebben gedood.

Meer tegenslag voor Iran kan snel volgen. Arabische Golfstaten steunen de nieuwe soeni machthebbers in Syrië. Gewapende groepen gevormd tien jaar geleden om de Sji’a in Bagdad aan het zadel te helpen hebben zich uit de grens langs Syrië teruggetrokken. Federalisme blijft hun laatste optie in Irak om te overleven.

Amerika bemoeide zich met de oorlog tussen Iran en Israël nadat het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) onvoldoende medewerking van Iran kreeg om nucleaire installaties te controleren. Door de bombardementen is Iraans regionale invloed verder verminderd. Donald Trump vroeg Libanon en Syrië zich bij de Abraham Akkoorden aan te sluiten. (een akkoord tussen vier soeni landen waaronder Marokko en Israël, nvdr).

De As van het Verzet zoals bedacht door de ideologen van de Iraanse islamitische revolutie blijkt niet bestand tegen de druk uit de regio en daarbuiten. De As was zo ontworpen dat een aanval op een Sji’a machtsblok een directe aanval betekende op allen. Maar van een interne eenheid bleef niets meer over in Libanon nadat Hezbollah door Israël werd onthoofd. De Alevieten, bondgenoten van Bashar Al Assad en Iran in Syrië, moeten onder de nieuwe soeni machthebbers voor hun toekomst vrezen. Er kwam ook geen reactie uit Jemen na de recente aanvallen op Iran. In Irak kiezen Sji’a krijgsheren voor hun economische belangen boven solidariteit met Teheran. Dat werd beantwoord met de afsluiting van Iraans gas.

De As van de Sji’a bleek ook niet bestand tegen interne veranderingen. Sji’a volgen altijd de bronnen van het geloof en de autoriteit van religieuze leiders. Maar de twee belangrijkste leiders zijn op hoge leeftijd. Hun invloed is aan het verdwijnen. In Irak is de macht van Groot Ayatollah Al Sistani uitgehold. Zijn roep om hervormingen wordt genegeerd. Ayatollah Ali Khamenei, zijn rivaal in Iran, is 86 oud en blijft de onbetwiste religieuze leider. Zijn Revolutionaire Garde waaraan hij al 36 jaar leiding geeft kan het hoofd aan Israël en Amerika niet bieden. De Grade verloor de oorlog terwijl Ayatollah in een bunker moest schuilen. Zijn aanhangers zinspelen op de legende van de verborgen imam uit de 9^de eeuw. Die wilde dat de ware imam zich ergens verbergt. Hij keert op de laatste dag terug om de mensheid te redden.

De overgebleven militairen in Teheran zullen waarschijnlijk proberen te overleven door verder te gaan met het ontwikkelen van atoomwapens. Daar kunnen ze de hoofdsteden in de soeni Arabische Golstaten mee bedreigen waar westerse militaire bases liggen. De volgende verkiezingen zijn in november gepland. Amerika wil een nieuw soeni leiderschap in Irak. Sji'a vrezen de afbrokkeling van hun macht. “Mogen de nazaten van de Oemayyaden worden vervloekt (de overwinnaars van Karbala veldslag die Hoessein kleinzoon van de profeet hebben vermoord)”, zei Muqtada Al Sadr, Sji’a leider in Irak toen hij hoorde van het sluiten van het heiligdom Sayyida Zeinab door de nieuwe soeni machthebbers in Damascus.
 
Sommige denken dat Iran kan overleven door moslims elders in de wereld te radicaliseren. Sji’a populisten propageren het idee dat Iran het enige moslim land is dat het hoofd biedt aan Israël. Ze vieren de inslag van elk raket op Israël als een grote overwinning. “Door de oorlog tegen Israël heeft Iran brede steun in Arabische landen verworven omdat Palestijns bloed nog steeds vloeit”, schreef een think tank in Bagdad.

Er zijn landen die de rug aan Sji’a As van Verzet hebben toegekeerd. Azerbeidzjan, een land met een Sji’a meerderheid en grenzend aan Iran, volgt een alternatief model. Het heeft zich bij de Abraham Akkoorden aangesloten, voorziet Israël van olie en krijgt in ruil daarvoor toegang tot hoogwaardige militaire technologie en advies.

Anderen denken dat de militairen in Iran de religieuze retoriek en het  transnationale karakter van de Iraanse revolutie achter zich kunnen laten en nieuwe toenadering gaan zoeken tot  America. Maar dat is op korte termijn onwaarschijnlijk. “We hebben geen Sji’a project om ons te beschermen. Deze generatie is verloren”, zei een leider uit Irak.

Afbeelding: Ayatollah Khoemeini (1902-1989) tijdens een lezing op 03 juni 1963 in de heiligie plaats Qom in Iran. Hij was kritisch op het beleid van de Sjah. Kort daarna moest hij naar Frankrijk vluchten. Hij keerde op 01 februari 1979 terug om de Islamitsche Republek te stichten. Bron: Internet Archief.

Meer lezen over hetzelfde onderwerp:   

Marokko, Iran en de hypocrisie van de islamisten
Marokko besloot in 2018 de diplomatieke banden met Iran te verbreken naar aanleiding van het bezoek van militaire experts van Hizbollah aan de separatisten van Polisario op Algerijns grondgebied. Mustapha El Khalfi, toenmalige minister van Communicatie van de regering PJD, verklaarde dat het besluit is gebaseerd op bewijzen van de betrokkenheid van Iran. Nu het land van de Ayatollahs in oorlog is met Israël kiest de PJD partij voor Iran. 

Benkirane zegt sorry maar overtuigt niet
Update: 14 juni 2025. Oud-premier en PJD leider Benkirane kon zijn emoties niet bedwingen toen Hizbollah leider Hassan Nasrallah op 27 september door Israëlische bommen werd uitgeschakeld (video op de website PJD.ma). Er is hem verweten de dood van een monster te betreuren. De Libanese sji’a leider en zijn paramilitaire groep worden verantwoordelijk gehouden voor de dood van tienduizenden mensen tijdens de burgeroorlog in Syrië en in Iraq. Hizbollah is begin jaren 1980 opgericht en houdt Libanon in een ijzeren greep dankzij de steun uit Iran, een land dat sinds kort de onafhankelijkheid van de Westelijke Sahara bij de Verenigde Naties bepleit (link naar video van deze week).

Pleidooi Iran voor onafhankelijkheid Sahara
“Iran vraagt de internationale gemeenschap om het Saharaanse volk te helpen bij de strijd voor de onafhankelijkheid”. Dat zei de Iraanse vertegenwoordiger bij de Verenigde Naties deze week tijdens een hearing over de mensenrechten (externe link naar de video van zijn bijdrage in het Perzisch met een voice over in het Arabisch). Iran is verwikkeld geraakt in een regionale oorlog in buurlanden Irak, Syrië, Libanon, Israël en Jemen. Met de steun voor separatisme in Zuid-Marokko heeft het islamitische regime van Teheran nu ook een nieuw front in het noordwesten van Afrika geopend om de regio verder te destabiliseren. Dat gebeurt onder toezicht van Algerije waar Iraanse diplomaten samenwerken met Polisario, een paramilitaire organisatie gevestigd in dat land.

Aanhoudende destabilisatie door islamisten
Tijdens een demonstratie afgelopen zondag 01 december hebben pro Palestijnse islamisten om boycot gevraagd van McDonalds in Marokko. Het merk zou Israël steunen. De video van de demonstratie heeft op social media veel kritiek geoogst. Mensen verwijten de demonstranten werkgelegenheid op het spel te zetten. Er zijn meer dan vijftig vestigingen in het land waar duizenden mensen werken. Boycot is niet de enige manier waarop islamisten hun gelijk willen halen. Ze spreiden ook nep berichten. Op 10 november hebben ze gevraagd om een schip de toegang tot de haven van Tanger Med te weigeren omdat het gevaarte wapens naar Israël zou vervoeren. Het bericht heeft duizenden mensen op de been gebracht. Het bleek later om een nep bericht te gaan, de wereld ingestuurd door het officiële Algerijnse persbureau.

Congres PJD partij in teken van retoriek
Politieke partij PJD heeft op 26 april het 9de congres in Bouznika georganiseerd. Het congres staat volgens de partij in het teken van vertrouwen van de kiezers met het oog op de verkiezingen van 2026. Het vertrouwen dat de partij verloor na het verlies in de verkiezingen van 2021. De PJD ging van 125 zetels in 2016 naar 13 in 2021 - van de 395 zetels tellend parlement. Naast het winnen van het vertrouwen van de kiezers wil de partij ook de banden versterken met pan-islamisten buiten de grens. Er waren gasten uit de buurlanden. Leden van Hamas werden uitgenodigd maar kwamen niet omdat ze geen visa kregen. De terreurorganisatie had wel een video gedeeld en vroeg de islamisten om door te gaan met demonstraties zoals Khaled Mishaal (video) in oktober 2023 heeft gevraagd.

De tragische vergissing van de PJD
De Moslim Broederschap maakt van de Palestijnse kwestie een wereldwijde oorlog tussen de islam en de rest. In een video uit december 2022 geeft Hamas leider Mahmoud Zahar toe dat de strijd tegen Israël niet alleen om de bevrijding van bezet land gaat maar ook om de onderwerping van de rest van de mensheid. De leider haalt een islamitische belofte uit het begin van de islam aan toen overijverige gelovigen hun nieuw geloof aan de wereld wilden opleggen. Volgens hem zal er geen vrede zijn zolang de wet van de islam niet dominant is. De uitspraken van de leider staan op de website van Memri TV. Hamas is in 1987 opgericht en is de tak van de Egyptische Moslim Broederschap in Palestijnse gebieden. De organisatie heeft aanhangers in Marokko. De islamitische partij PJD aan de macht tussen 2011 en 2021 heeft in juni 2021 Ismael Haniyeh ontvangen als reactie op het herstel in 2020 door Marokko van de banden met Israël. Daarmee wil de partij de koning laten weten dat hij aan de verkeerde kant van de geschiedenis staat omdat hij met de Joden heeft gepraat. In werkelijkheid verdedigt Marokko de twee-staten oplossing. 

Benkirane vergelijkt critici met ezels en microben
Benkirane, de leider van de PJD partij, heeft in een toespraak op de Dag van de Arbeid zijn critici met ezels en microben vergeleken (video van de toespraak) omdat zij de partij bekritiseren wegens te veel aandacht aan de Palestijnen en te weinig oog voor de problemen in het land. De uitspraken komen boven op de lijst blunders die de partij waarschijnlijk niet te boven zal komen. De uitspraken van de islamitische voorman hebben veel kritiek in de media en op Internet geleverd. Het is niet de eerste keer dat hij rare uitspraken doet. In 2023 reageerde hij op de aardbeving in de Atlas door de ramp te beschrijven als een straf van Allah voor de zondige stad Marrakech gelegen vlakbij het epicentrum. Prominent lid Abdelkader Amara, minister van Transport en Infrastructuur en een van de oprichters van de partij, zegde zijn lidmaatschap op.

Islamisten Marokko kiezen voor confrontatie
Een jaar na de aanval door Hamas op Israël demonstreren nog steeds islamisten in Marokko. Ze willen een herziening van de betrekkingen met Israël. Om hun gelijk te halen gebruiken ze demagogie en desinformatie. Zal de keuze van de islamisten voor de confrontatie de verworven politieke vrijheden van de laatste jaren onder druk zetten? De aanval op 07 oktober 2023 door Hamas begon in de tunnels reeds in 2014 gegraven . Die waren bedoeld om het Israëlische territorium ongezien binnen te dringen, aanslagen te plegen, burgers en militairen te ontvoeren en die als gijzelaars terug te nemen naar de tunnels.

Over de export door Iran van revolutionair geweld 
The Caliph and the Imam  is een publicatie uit 2023 over de strijd om de macht tussen de soeni’s en de sjia’s vanaf het begin van de islam tot vandaag. Goed gedocumenteerd werk met niet eerde gebruikte bronnen waarin Marokko vier keer voorkomt. De eerste keer dat Marokko met de sjia in aanraking kwam was in de 10de eeuw toen een paar vervolgde gelovigen uit het Midden Oosten in regio Souss terecht kwamen. In onze tijd kwam Iran vooral in het Marokkaanse nieuws nadat Imam Khomeini in 1979 het regime van de sjah omver heeft geworpen en de Islamitische Republiek stichtte. Daar heeft Marokko in 2018 de diplomatieke banden mee gebroken wegens vermeende banden tussen Hezbollah in Libanon en Polisario in Algerije. De export van revolutionair geweld is een speerpunt van de buitenlandse politiek van de Islamitische Republiek in Iran. De nieuwe publicatie besteedt er een hoofdstuk aan: Export and Containment of Revolution. In dit PDF document zijn een paar bladzijden vertaald naar het Nederlands. Referentie boek: The Caliph and the Imam. The Making of Sunnism en Shiism. Oxford University Press, 2023.