Boeken: Aghiyul, een geschiedenis van de ezel

L' Âne. Une histoire culturelle is een nieuwe publicatie van de Franse historicus Michel Pastoureau. De ezel speelde volgens hem vanaf het 4e millennium v.Chr. een grote rol in het dagelijks leven van de volkeren in het oude Middellandse Zeegebied. Documenten tonen vooral een dier dat hard werkte bij dragen, duwen, trekken en vertrappen maar had ook een slecht imago. Modern wetenschap bracht daar verandering in.

Het imago van de ezel was meestal positief ook al schetst de mythologie een genuanceerder beeld en benadrukken fabels en spreekwoorden de koppigheid van het dier. De historicus noemde vorige week tijdens een gesprek over zijn nieuwe boek op Radio France Culture “De gouden ezel” (Asinus aureus), de eerste roman met als hoofdpersoon een ezel, geschreven in de tweede eeuw n.Chr. door Lucius Apuleius (ⴰⴼⵓⵍⴰⵢ, Afulay), een amazigh redenaar, filosoof en schrijver. 

Vanaf de Middeleeuwen raakte het dier in verval en werd een symbool van luiheid, wellust, domheid en zelfs waanzin. Zijn oren werden op de hoofden van dwazen, slechteriken en krankzinnigen geplaatst om er de spot mee te drijven. Dit kwam volgens de historicus door de plaats die het paard steeds begon op te eisen. Het paard kreeg meer waardering en de ezel werd een achtergesteld dier van de armen.

In de heilige christelijke teksten werd er met waardering over de ezel gesproken. Het dier was aanwezig bij de geboorte van Christus. Hij was ook zijn drager tijdens de intocht in Jeruzalem. Theologen zagen in de aanwezigheid van de ezel in de stal naast de Heilige Maria een teken dat Christus naar de mensheid werd gezonden niet alleen om mensen maar ook om dieren te redden.

Moderne tijd

In de moderne tijd veranderde de symboliek van de ezel geleidelijk. De dwaze en stompzinnige ezel wordt wijs en helderziend dankzij zoölogie en het werk van natuurkundige Louis de Buffon (1707-1788). Hij prees de kwaliteiten van het dier en schreef dat de ezel het tweede dier is na het paard waar de mensheid veel aan te danken had. Volgens hem zagen mensen tot dan toe de ezel als onhandelbaar, koppig, bekrompen, dom, lui, vuil, ontrouw, vals en wraakzuchtig.

In de 19de eeuw namen de romantici het op voor dieren en begonnen mensen zich het lot van mishandelde dieren aan te trekken. Dichters, verhalenvertellers en kunstenaars schetsen een vernieuwd, vriendelijk en welwillend portret dat tot op de dag van vandaag voortduurt in kinderboeken, speelgoed, film, videogames en symbolen. Er zijn tegenwoordig weinig dieren die zoveel sympathie opwekken als de ezel.

De ezel in Marokko

Net als in Europa van voor de 18de eeuw is het imago van de ezel in Marokko nog steeds negatief. Eigenschappen van het dier zoals luiheid, stompzinnigheid en koppigheid worden ook op mensen geprojecteerd. Aghiyul wordt gebruikt om mensen te beschrijven die lui, dom, onwetend en onderontwikkeld zijn. In de laatste maanden duiken de benamingen aghiyul / ighiyal geregeld op in verhitte debatten op social media om mensen aan te duiden die in fake news trappen of de straat op gaat om te demonstreren zonder te weten waarom. De ezel als lastdier wordt nog steeds gebruikt maar wordt de laatste jaren door nieuwe wetten uit het straatbeeld in de steden geweerd.

Woordenboek

Aghiyul komt in alle varianten van Tamazight voor. Dat betekent volgens taalkundigen dat het woord oud is. In het woordenboek Tamazight - Français van Miloud Taifi (1994) staan de woorden gheyyel, tgheyyal, ur-gheyyel = dom, stom, onwetend. Aghiyul = mannelijk enkelvoud; ighiyal en ighiyaln meervoud, afhankelijk van de regio. Uitdrukking: Nqqes i tbarda isfurd ughiyul = we hebben nog maar net het zadel gebracht of de ezel is ervan doorgegaan. Dat wordt gezegd van iemand die reageert op een gesprek dat hem of haar niet aangaat. Aghiyul n tsekwrin: houtsnip, een vogel van de familie steltlopers. Vrouwelijke vorm van aghiyul = taghiyult. Uitdrukking: Zgwin turw teghiyult ur dzjin tswi aman sfanin; letterlijk = de ezel heeft sinds de bevalling geen schoon rivierwater meer gedronken door het veel heen en weer rennen van de ezelsveulen; wordt gezegd van een moeder die klaagt over haar lawaaierige kinderen. Asnus is de benaming van de jonge ezel; meervoud = isnusn. Asnus komt waarschijnlijk uit het Latijnse woord Asinus en is ook de titel van de roman uit de tweede eeuw na.Chr. geschreven door Lucius Apuleius.

Afbeelding: Cover van de roman "De gouden ezel" in het Nederlands.  

Meer lezen over hetzelfde onderwerp: 

Aydi, een geschiedenis van de hond
Bossen en landeigendommen in de Anti-Atlas worden bedreigd. Unieke flora gaat verloren en de oogsten worden jaarlijks vernield als gevolg van drie oorzaken: de nomaden, de wilde zwijnen en een nieuw plan van het Ministerie van Landbouw om een natuurpark aan te leggen. De bewoners hebben hiertegen voor het parlement gedemonstreerd. Daarnaast zijn ze begonnen met het aanleggen van hekken. Een ander geschikt maatregel voor bescherming is de waakhond. Welke soorten honden zijn er in Marokko en waar komen ze vandaan?

De lente, een geschiedenis van een veranderend seizoen
De sneeuw- en regenval van de laatste weken kondigen een spectaculaire lente in Marokko aan. Het land kleurt groen na jaren droogte. De steden hebben last van te veel water. Maar op het platteland komt de natuur langzaam tot leven dankzij de kleuren en de geuren van honderden soorten bloemen en planten en de geluiden van ontwaakte insecten, vogels en dieren. De boeren zijn blij. Dit is het seizoen waar ze op wachten om het land te bewerken. De zeldzame grote hoeveelheid sneeuw- en regenval (video van media TelQuel) in een korte tijd van het jaar vertelt volgens historici iets over de verandering van het seizoen...