Kabylen roepen op 14 december een eigen staat uit

Vertegenwoordigers van regio Kabylië verklaren op zondag 14 december vanuit Parijs in een plechtige ceremonie een eigen vrije staat. Een belangrijke mijlpaal in de hedendaagse geschiedenis van de regio, aldus een persbericht ontvangen door de redactie. De verklaring bekrachtigt volgens initiatiefnemers de wil van de bevolking om zijn onvervreemdbare recht op zelfbeschikking uit te oefenen na jaren vreedzame inspanningen om een dialoog met de Algerijnse staat op gang te brengen. Onderstaand artikel bevat een overzicht van de geschiedenis van de regio in een breed context van de Oudheid tot vandaag.     

Kabylië is een bergachtige regio ten noorden van Algerije. Het gebied werd vroeg in de geschiedenis bewoond. In zijn werk “Berbères. Memoires et identité” citeert historicus Gabriel Camps een beschrijving van Noord-Afrika uit 480 v.Ch gemaakt door de Griekse historicus Herodotus. Volkeren ten westen van Libië wonen volgens hem in huizen en bedrijven landbouw. Hun woongebied is bergachtig met dichte bossen. Ze noemen zich Maxyles: “Ik heb geschreven dat de Libiërs nomaden zijn. Ze wonen aan de kust langs de zee. De binnenlanden van Libië zijn het domein van wilde dieren. Meer naar het westen naast het meer Tritonis zijn er andere volkeren die wonen in huizen. Ze bedrijven landbouw en hebben andere gewoontes. Ze noemen zich Maxyles”. Herodotus maakt onderscheid tussen Libië dat vlak, woestijnachtig en bewoond is door nomaden en de landen ten westen daarvan met hoge bergen, dichte bossen en bewoond door boeren.

Oudheid

Historicus Paul-Albert Fevrier schreef in zijn werk “Approche du Maghreb romain” dat er voor de Romeinse tijd gevestigde gemeenschappen in de regio waren die in steden als Siga, Cirta, Volubilis, Lexus, Thamuda en Caesarea woonden. Recente archeologische opgravingen bevestigen een stedelijke organisatie onder bestuur van magistraten. Vanaf de Romeinse tijd kwamen er christelijke  gemeenschappen bij in plaatsen die nu in Kabylië liggen. Ze kregen de titel Colonia. Meer steden verzochten Rome om de titel. Tijdens een debat halverwege de tweede eeuw in de senaat in Rome verbaasde Aulu-Gelle (leefde tussen 130 en 180) zich over het verzoek. Hij noemde het voorbeeld van de stad  Utique: “Ze waren ongeduldig om de titel te krijgen terwijl ze eigen wetten en gewoontes hebben”. Utique kreeg uiteindelijk de titel Colonia Iulia Aela Hadriana Augusta.

Middeleeuwen

Verschillende stammen ten westen van Libië droegen de naam Maxyles zoals door Herodotus in het Grieks werd genoteerd. In Egypte werd de benaming Meshwesh gebruikt. In het Latijn is het Mazices of Madices. De naam is ook na de islamitische tijd bekend. Historicus Ibn Khaldoun (1332-1406) schrijft dat sommige stammen van zijn tijd de naam Mazigh gebruiken. Ze plaatsen de naam aan het begin van de genealogie van hun stam. Gabriel Camps schrijft dat de etymologie van de naam Mazigh uit een ouder woord Medes zou komen, waar de naam Mauri ook vandaan komt. In de huidige regio Kabylië was de naam Mazigh bekend. Dat werd zowel voor taal als voor mensen gebruikt. 

Ottomaanse tijd 1515-1830

Door de geografische ligging en de hoge bergen wisten de lokale stammen lange tijd buiten de invloed van vreemde mogendheden te blijven. Ze waren onafhankelijk toen de Ottomanen Algerije overnamen. Ze bleven zich verzetten net als hun buren. Hayrettin Paşa beter bekend als Barbarossa regeerde in naam van de Ottomaanse over Algerije en Tunesië. Hij stierf in 1546 en liet memoires achter die onlangs naar het Arabisch zijn vertaald:

“Er is geen twijfel mogelijk dat Spaanse ongelovigen onze grote vijanden zijn net als die van Genoa. Maar sinds we in Algerije zijn hebben we veel last gehad van lokale prinsen en hun gelijken in Tunesië en in Marokko die onze aanwezigheid bestrijden. Marokko werd door een sultan geregeerd die behoort tot een oud geslacht. Maar hij verloor de laatste tijd veel van zijn macht als gevolg van onderlinge strijd. In heel Noord-Afrika was er geen ander belangrijk land als Marokko. Tunesië en Tlemcen werden geregeerd door de Hafsiden en de Banu Abd Al Wadi maar hun macht stelt niet veel voor.”   

In het werk “La Kabylie et les coutumes kabyles” uit 1893 schreven Hanoteau en Letourneux dat sommige stammen in laaggelegen gebieden in Kabylië zakat (religieuze belasting) betalen aan Turkse caïds in Tizi-Ouzou, Borj Sébaou, Menail en Boughni. Anderen die hoog in de bergen wonen betalen weinig of niets omdat ze zich niets van het gezag aantrekken.

De Franse tijd 1830-1962

De Ottomanen verlieten Algerije in 1830, de Fransen namen de macht over. Laaggelegen land aan de Middellandse Zee werd snel bezet. De bergachtige Kabylië heeft zich langer verzet. Het Frans koloniale leger maakte pas in 1871 een einde aan de laatste opstand van lokale heerser Mokrani en zijn broer Bou Mezrag. In zijn werk “Histoire de l’Algérie coloniale” schreef historicus Benjamin Stora (overzicht in PDF van de periode 1830 tot 1954) dat de laatste opstandelingen naar Nieuw-Caledonië werden verbannen. De regio raakte ontvolkt, wie de middelen had vertrok naar nieuwe oorden. 

Dat was het begin van de trektocht naar Frankrijk waar de eerste politieke partijen, verenigingen en vakbonden werden opgericht. Geïnspireerd door het verzet tegen de Spaanse en Franse bezetting in Marokko richtten immigranten uit Kabylië in 1926 de Etoile Nord Africaine (ENA) op. De partij omarmde het verzet tegen kolonialisme.

De jaren 1930-1950

In 1939 publiceerde Mouloud Mammeri (1917-1989) in Aguedal, een verdwenen tijdschrift in Marokko, zijn artikel “La société berbère” over de betekenis van verzet in zijn cultuur. Hij schreef dat de stam en de familie belangrijk zijn in tijden van crisis. Het individu heeft een aantal vrijheden maar die bestaan alleen bij de gratie van de stam. Een zekere onderwerping is vereist om deel te nemen aan het publieke leven. De schrijver erkent dat de Franse invloeden na honderd jaar onmisbaar zijn geworden. De mentaliteit van zijn eigen stam was aan het veranderen. Mammeri zou later de geestelijke vader worden van de opstand van de Kabylen in 1980.  

Naast interne veranderingen door het kolonialisme waren er nog de moeizame betrekkingen met de buren. In 1948 ontstond er een probleem toen Arabisch-islamitische nationalisten een document publiceerden over de identiteit van het land. De Verenging van de Oelema in Algerije (religieuze geleerden) schreven dat Arabisch de enige taal is van het land. Dat werd door de Kabylen bekritiseerd. Om de onenigheid tijdelijk op te lossen beloofden de nationalisten naar de kwestie van de taal te kijken na het vertrek van de Fransen.

Onafhankelijkheidsoorlog 1954-1962

De oorlog voor de onafhankelijkheid brak tussen 1954 en 1962 uit. Verzetsleden uit Kabylië hebben actief deel genomen aan de oorlog onder de vlag van het Front de Libération Nationale (FLN). Hocine Ait Ahmed (1926-2015) was leider van het verzet in eigen regio. Krim Belkacem (1922-1970) werd als president gekozen van de tijdelijke regering van de republiek Algerije.    

Na het vertrek van de Fransen in 1962 heeft de militaire tak van het FLN de macht door middel van geweld overgenomen. De militairen waren getraind in het buitenland en kwamen uit de zogenaamde “armée des frontières”. Dat waren FLN leden onder leiding van Houari Boumediene (1932-1978) gestationeerd aan de andere kant van de grens met Tunesië en Marokko.

Na de machtsovername werd het steeds duidelijk dat Algerije een dictatoriale koers ging varen. Er brak een gewapend opstand in Kabylië uit. In deze video uit 1963 legt Ait Ahmed uit waarom zijn regio in opstand kwam. De opstand werd neergeslagen. Hij wist naar Zwitserland te ontsnappen. De jacht op andere opposanten kon beginnen. Een recente publicatie beschreef de laatste dagen van Krim Belkacem. Hij werd in 1970 vermoord teruggevonden in een hotel in Duitsland. Zijn vrouw en kinderen wisten naar Marokko te vluchten.     

De jaren 1970-1990

De binnenlandse repressie nam in de jaren 1970 toe. In zijn boek “Berbères aujourd’hui” beschrijft taalkundige Salem Chakir een reeks politieke processen tegen activisten uit zijn regio. In 1974 werden een paar jongeren gearresteerd op beschuldiging van het leggen van bommen. In 1978 begon het proces van Cap Sigli. Taalactivisten werden beschuldigd van in bezit hebben van wapens gedropt door Hassan II via parachutisten. In 1998 werd de populaire zanger Lounès Matoub vermoord.

Een politiek van arabisering van onderwijs en administratie werd met harde hand ingevoerd. Tijdschriften, scholen, faculteiten en gespecialiseerde instellingen die onderzoek deden naar Tamazight werden gesloten. In 1980 heeft het regime een lezing van Mouloud Mammeri verboden. Ordetroepen bestormden de Universiteit van Tizi-Ouzou en arresteerden studenten. De regio reageerde met een boycot van openbare scholen. Kinderen kregen les thuis tot hun moedertaal werd ingevoerd. De boycot duurde tot eind jaren 1980 toen het FLN, de enige politieke partij sinds 1962, uit elkaar viel. De opstand van 1980 wordt nog elk jaar in april herdacht onder de naam Tafsut Imazighen.

De jaren 2000-2025

Regio Kabylië heeft in de jaren 1990 tijdens de burgeroorlog tussen de FIS islamisten en de militairen aan de macht last gehad van gewapende groepen die in de bergen en in de bossen kwamen schuilen. Na de burgeroorlog was er korte tijd sprake van verzoening. Maar van een echt dialoog met de Kabylen is nog geen sprake.

De installatie van een tijdelijke regering voor regio Kabylië kwam vanaf 2001 op gang na een reeks ontmoetingen van verenigingen en vertegenwoordigers van de bevolking binnen en buiten de regio onder leiding van MAK, een afkorting voor Mouvement pour l’Autonomie de la Kabylië, geleid door de 74 jarige activist en zanger Ferhat Mehenni. De beweging gevestigd in Parijs heeft 14 december 2025 gekozen als datum voor de aankondiging van de onafhankelijkheid. (wordt vervolgd)

Meer lezen over hetzelfde onderwerp: 

Interview minister Ahmed Ounaies over de koloniale grenzen
Update: 11 november. Ahmed Ounaies, voormalig minister van Buitenlandse Zaken van Tunesië, gaf deze week een interview aan Radio Mosaïque naar aanleiding van de nieuwe VN resolutie 2797 waarbij regio Sahara autonomie krijgt onder bestuur van Marokko. Hij zei dat het probleem in de koloniale tijd begon en dat heel Noord Afrika daar nog steeds last van heeft. Hij vergat dat Arabisch nationalisten dezelfde fout in de postkoloniale tijd hebben herhaald.